Zašto SED neće dozvoliti izgradnju novih MHE na teritoriji opštine Sokobanja?

Šta su mini hidroelektrane?

Mini hidro elektrana (MHE) je popularan naziv za male derivacione hidroelektrane, najčešći tip ovih objekata. Epitet „mini“ označava malu instaliranu snagu, a „derivaciona“ znači da se deo vode iz vodotoka otvorenim kanalom, ili putem cevi preusmerava u mašinsku zgradu, gde se nalazi turbina za proizvodnju struje. Što je cevovod duži, to je pad veći, pa je veća i količina proizvedene energije (novca).

Zašto su mini hidroelektrane loše?

Da bi MHE funkcionisale bez većeg negativnog uticaja na prirodu i živi svet, osnovni uslov (ali ne i jedini) je da uzimaju samo manji deo vode iz reke. Većina MHE na teritoriji Srbije krši ovaj uslov, odnosno veoma često uzimaju svu vodu iz reke na kojoj su postavljene i na taj način degradiraju životnu sredinu, uništavaju prirodne resurse, obaraju kvalitet vode i ograničavaju pristup vodi lokalnom stanovništvu. S obzirom da su mali vodotokovi najbolji „kapilari“ svih ekosistema, njihovo uništavanje dovodi do „domino“ efekta i uništenja većih ekosistema koji su sa njima povezani.

Koliko MHE postoji u planovima za opštinu Sokobanja?

Na teritoriji opštine Sokobanja planirana je izgradnja 13 derivacionih mini hidroelektrana. Lokacije su bazirane na katastru voda izrađenom još 1987. godine, na osnovu tada dostupnih hidroloških podataka. S obzirom da na teritoriji opštine Sokobanja postoji samo jedna merna stanica (na Moravici, kod Trgoviškog mosta), može se pretpostaviti da se do podataka došlo statističkim metodama, odnosno hidrološkim proračunima koji su nedovoljni za ozbiljno projektovanje objekata kao što su MHE. Čak i da su podaci u trenutku izrade katastara bili tačni, danas (33 godine kasnije), hidrološka situacija je značajno drugačija.

I površan poznavalac okoline Sokobanje zna da većina reka na kojima su ucrtane MHE (Moravica, Mratinja, Nikolinska, Sesalačka, Tisovik, Izgare) ima zanemarljiv potencijal za proizvodnju struje, a sve osim Moravice presušuju tokom letnjih meseci.

Koliko MHE je već izgrađeno? Kakva su iskustva?

Na teritoriji opštine Sokobanja postoje dve derivacione mini hidroelektrane (MHE), koje je tokom 2017. i 2018. godine izgradilo i pustilo u rad preduzeće Slemen Electric doo:

1. MHE Blendija
2. MHE Čitluk

MHE Blendija se nalazi na reci Moravici, u selu Blendija. Rastojanje između vodoustave (brane) i mašinske sale je oko 700m, a voda se sprovodi betonskim kanalom. Osnovni problem sa ovom mini-elektranom je u tome što je riblja staza tako izrađena, da čak i kada je otvorena (što se retko dešava), zbog velikog nagiba, ribe i drugi vodeni svet ne mogu da se kreću ni uzvodno, ni nizvodno.

Zbog ovakve riblje staze, Moravica ostaje bez vode u dužini od 700m, što predstavlja veliki problem za sav živi svet reke. Takođe, zbog stvaranja algi u vodoustavi i betonskom kanalu, kao i prolaska kroz turbinu, smanjuje se kvalitet vode u reci. Voda iz Moravice se par kilometara nizvodno uzima za vodosnabdevanje Sokobanje.

MHE Čitluk na reci Izgare, nalazi se između sela Levovika i Rudnika „Soko“. Izgare je mala planinska reka, sa kristalno čistom vodom i velikim brojem zaštićenih i strogo zaštićenih životinjskih vrsta. Ona gradi i prelepu klisuru, Momin kamen, pravi biser sokobanjske prirode.

Rastojanje između vodoustave i mašinske sale MHE Čitluk je približno 1400m, a voda se sprovodi betonskim cevovodom koji prolazi kroz korito rečice (nalazi se u tzv. „koritu velikih voda“), što je u suprotnosti sa projektom i sa jednim od osnovnih uslova iz građevinske dozvole za ovaj objekat.

Cevovod na dva mesta u samoj klisuri preseca reku, odnosno pravi brane koje mogu imati katastrofalne posledice po režim reke naročito, u vreme poplava i u propagaciji (širenju) poplavnog talasa. Pored svega navedenog, prilikom izgradnje rogobatnog betonskog cevovoda, teškim mašinama oštećena je sama klisura, počupano brojno drveće, pokrenuta klizišta. Ni tu nije kraj: Izgare ima dovoljno vode za rad MHE samo na proleće – možda dva, do tri meseca. Zato investitor zatvara riblju stazu i uzima bukvalno svu vodu iz reke. I to je pogubno za sav živi svet klisure, kako za vodene, tako i okolne ekosisteme.

Šta je Sokobanjsko ekološko društvo do sada preduzelo vezano za problem mini hidroelektrana?

                Od svog osnivanja, SED se zalaže za usklađivanje rada postojećih MHE sa zakonom (ili njihovo rušenje, ukoliko to nije moguće) i sprečavanje izgradnje novih MHE. Između ostalog, sprovodene su i sprovode se sledeće aktivnosti:

1. Ekološke patrole redovno obilaze postojeće MHE i dokumentuju sve nepravilnosti u radu;
2. Podneto je šest prijava Republičkoj vodnoj inspekciji, vezano za uočene nepravilnosti;
3. Podnete su tri prijave Republičkoj inspekciji za zaštitu životne sredine, vezano za uočene nepravilnosti;
4. U saradnji sa Regulatornim institutom za obnovljive izvore (RERI), podnet je zahtev za poništavanje građevinske dozvole za MHE Čitluk;
5. Obavljeno je više razgovora sa donosiocima odluka u lokalu radi isticanja važnosti sprečavanja eventualne izgradnje novih MHE;
6. Zajedno sa drugim udruženjima i pojedincima, upućen Apel predsedniku Srbije za donošenje moratorijuma na gradnju MHE u Srbiji (link)
7. Blagovremeno podnet prigovor na Predlog prostornog plana i zatraženo brisanje svih lokacija MHE na teritoriji opštine SB (u proceduri);

 Zašto Sokobanjsko ekološko društvo neće dozvoliti izgradnju novih MHE na teritoriji opštine?

1. Zbog lošeg iskustva sa postojećim MHE i njihovog pogubnog uticaja na živi svet,
2. Zbog toga što Sokobanja teži da bude ekološka opština,
3. Zbog toga što očuvane prirodne lepote i živi svet predstavljaju najvažniji ekonomski resurs opštine,
4. Zato što sva lokalna strateška dokumenta ističu važnost očuvanja životne sredine i njenog održivog korišćenja,
5. Zato što smo opredeljeni da sačuvamo prirodu Sokobanje za buduće generacije…

Članovi Sokobanjskog ekološkog društva spremni su i da fizičkim putem blokiraju svaki eventualni pokušaj gradnje MHE, u čemu bi zasigurno imali veliku podršku i drugih građana opštine Sokobanja.